De macht die corrumpeert

Het tweede kamer debat rondom de kwestie Omtzigt trok een record aantal kijkers. Op onze eigen klein Hollandse manier stond, net zoals in Amerika ten tijde van de machtsoverdracht van Trump drie maanden eerder, de democratie op het spel. Omtzigt die in de Toeslagenaffaire het falen van die Hollandse democratie aan het licht had gebracht, en als lastpost beter toe geleid kon worden naar een ‘functie elders’. Rutte die vond dat daar geen verantwoording voor over aan de kamer hoefde te worden afgelegd, en die toen hij daar toch toe gedwongen werd, probeerde weg te komen met geheugenverlies, terwijl het klip en klaar was dat hij weigerde de waarheid te spreken. Voor de ogen van 1 1/2 miljoen kijkers kwam precies dezelfde arrogantie van de macht in beeld, als die Omtzigt en zijn collega van de SP Leijten eerder aan de kaak hadden gesteld.

Wat macht doet

Wat is het toch met mensen en macht? ‘De meeste mensen deugen’, stelt Rutger Bregman terecht in zijn bestseller met die titel. Een stelling die hij op een prachtige, doeltreffende manier onderbouwt, een verhaal waar je blij van wordt. Hoeveel energie gaat er in onze samenleving immers niet verloren aan wantrouwen? Maar ook hij ontkomt er helaas niet aan één uitzondering te maken: mensen in machtposities! Nogal een belangrijke uitzondering want hoeveel invloed hebben juist deze mensen niet op het reilen en zielen van onze wereld. Ik zou het in alle eerlijkheid liever andersom zien: deugdzame machtigen die de machtelozen tot lichtend voorbeeld zijn. Dan zouden we een stuk verder zijn in deze wereld!

De blindheid van de macht

Vele machtigen zullen het overigens precies zo zien: dat zij deugen, dat zij speciaal zijn en dat zij juist daarom het allemaal wat minder nauw hoeven te nemen als het erop aankomt. Hoeveel hoogwaardigheidsbekleders hebben we het afgelopen jaar niet gezien die meenden de Corona regels aan hun laars te mogen lappen? Hoeveel CEO’s van multinationals vinden het volstrekt normaal om gebruik te maken van de infrastructuur van het land waarin zij gevestigd zijn maar daar via handige internationale constructies geen cent belasting voor te betalen? Hoeveel katholieke priesters blijken zich niet vergrepen te hebben aan onschuldige jongens en meisjes? 

Zelfs grote geestelijke leiders

Met name deze laatste categorie schokt mij nog steeds het meest. Geestelijke leiders die net zo gemakkelijk blijken te zwichten voor de verleidingen van de macht als wereldse leiders. En uit alle windrichtingen en geestelijke stromingen; van Osho, de charismatische leraar van de Bhagwan beweging, tot Rinpoche Sogyal, de grote Tibetaanse Boedhistische geestelijk leider, tot Jean Vanier, de stichter van de wereldwijde Christelijke Ark-beweging, die prachtig werk doet voor verstandelijk gehandicapten. Allemaal stuk voor stuk buitengewoon grote geesten die getuigd hebben van diep inzicht in de spirituele tradities waarmee zij verbonden waren maar vanaf zeker moment hun macht toch gingen misbruiken. Dat zelfs zij bezweken onder de corrumperende, verblindende werking van de machtspositie geeft wat mij betreft aan hoe groot de verleiding is jezelf boven of buiten de normale ethische orde te plaatsen vanaf het moment dat je een leidende rol krijgt. 

En ik zelf dan?

Bijna 25 jaar heb ik een leidende positie gehad in de school van het ITIP. En terugkijkend kan ook ik herkennen dat zo’n plek mij niet alleen maar goed heeft gedaan. Hoe normaal ik het ben gaan vinden dat als ik voor een groep van mensen ga zitten dat iedereen dan om te beginnen naar mij luistert en mijn woorden voor waar en als inspiratie aanneemt. Hoe snel je, hoe subtiel ook, je dan toch ergens gaat denken dat je kennelijk iets speciaals hebt, iets waarin je bijzonderder bent dan de mensen in je groepen. Iets wat je zegt niet te willen, maar wat soms toch bezit van je neemt, en doorklinkt naar je partner, je familie, je vrienden. Iets ook wat jou een psychologisch inzicht geeft in de ander, wat je, tegen beter weten in, soms toch inzet als je in conflict komt met bijvoorbeeld je medewerkers of je kinderen. Waarin je je, weliswaar subtiel, er toch net even boven of buiten mee plaatst en je je positie gebruikt om zelf buiten schot te blijven. Hoe confronterend om dat van mijzelf aan te zien! In dat opzicht dus geen haar beter dan Rutte of dan al die gevallen grote spirituele leiders.   

Chief without Indians

Het zal wennen worden voor mij, als ‘Chief without indians’, maar zo gezond en bevrijdend, gewoon weer helemaal onder de mensen. Niet dat ik daar zo ver vanaf stond, maar toch, die kwetsbaarheid en transparantie die ik nu voel, die heb ik lang niet meer zo sterk gevoeld! Nu Rutte nog, ofschoon hij het juist op dit vlak altijd zo goed gedaan heeft en bijvoorbeeld tijdens zijn premierschap altijd les is blijven geven op een MBO en hij in vergelijking met vele andere Europese leiders zo gewoon is gebleven. Maak ruimte, lijkt het universum tegen hem te zeggen, zie onder ogen dat ook jij gecorrumpeerd geraakt bent en jezelf en je principes te veel bent gaan opofferen. Laat je machtspositie toch los! Dit gebeurt je niet voor niets vlak voor Pasen. Laat los! 

Hoe groter de geest, hoe groter het beest

Ergens in de loop van vorig jaar schafte ik mijzelf toch eens een boek aan van Osho, of te wel Bhagwan Sri Rajneesh. Als iemand die zo verbonden is met het veld van persoonlijke ontwikkeling vond ik dat het wel een keer tijd werd om kennis te nemen van zijn gedachtegoed. Op zoek naar de logica achter de sekte waar in de tijd dat ik volwassen werd zo veel mensen door werden aangeraakt. Een beweging waar ik niet bepaald een positief beeld van heb meegekregen, zonder precies terug te kunnen halen waar dat beeld nu op gestoeld was.

Osho’s inspiratie

Tot mijn grote verrassing werd ik zeer gegrepen door wat ik las. Hoewel soms onnodig provocerend naar onze samenleving en vooral naar de georganiseerde religies, trof ik een zeer heldere, scherpe, originele en humorvolle geest aan, die mij op een indringende, lucide manier aansprak en prikkelde. Zijn oproep om alles van jezelf te aanvaarden, niets te verdringen, ook je driftleven en je schaduw te omarmen, om alles te zien als brandstof voor groei, is mij uit het hart gegrepen. Dat spiritualiteit niet betekent dat je heilig moet worden en je verlangen om te genieten van al het aardse, alles wat gewoon lekker en fijn is, moet wegdrukken en opofferen. Dat de lotus van de verlichting wortelt in de modder en seksualiteit en liefde bij elkaar horen als eb en vloed; haal één van de twee weg en er blijft niets over van de ander.

Ook zijn visie op de weg van individuatie en volwassenwording is helder en inspirerend, dat het een weg is die je in essentie slechts alleen kan lopen, die grote moed van je vraagt en de radicaliteit om te breken met datgene wat de samenleving en de omgeving waarin je bent opgegroeid van jou verwacht. Dat het van je vraagt om je ego en je neiging om je afhankelijk te maken van zaken en mensen buiten jezelf vol onder ogen te zien en los te laten. Principes waar alle grote leraren van de mensheid toe opriepen, maar die tragisch genoeg juist door hun navolgers in de religieuze instituties die in hun naam opgericht werden met voeten zijn getreden.

Osno’s ontsporing

Zo begon ik mij tot mijn verbazing steeds meer thuis te voelen bij deze Osho en las boek na boek. Des te groter de vervreemding en de afschuw die mij bekroop toen ik deze zomer de documentaire ‘Wild, wild country’ zag en ik daaropvolgend alles ging lezen over de geschiedenis van de Bhagwan beweging omdat ik simpelweg niet kon geloven dat het echt zo gebeurd is. Hoe kan het dat iemand die de liefde predikt zijn commune met 25.000 machinegeweren laat bewapenen, zijn staf iedereen laat afluisteren, hen moordaanslagen laat beramen, verkiezingen laat manipuleren en onschuldige burgers laat vergiftigen zodat ze hun stem niet kunnen uitbrengen? Hoe kan het dat iemand die zo’n groot appel doet op het verantwoordelijkheid nemen voor jezelf zo’n afhankelijkheidssysteem kan scheppen waarin het niet meer ging om overgave aan de innerlijke waarheid maar om overgave aan de goeroe? Hoe is het mogelijk dat zo’n grote geest zo kan ontsporen, zo incongruent kan zijn met alle waarden waar hij voor staat?

Vragen waarop de documentaire geen antwoord geeft en wij bij onszelf te rade moeten gaan. Want natuurlijk kennen we dit zelf ook, dat we bij tijd en wijle met het schaamrood op onze kaken moeten concluderen dat we niet waarmaken waar we voor menen te staan. Ik zelf in ieder geval wel! Dat mijn meiden of mijn vrouw mij soms genadeloos terug spiegelen hoe ik faal in de waarden die ik juist op hen proberen over te dragen.

Osho’s les aan ons

De hele geschiedenis van de Bhagwan beweging maakt mij duidelijk dat naarmate we bewuster en wijzer menen te worden, we nog wakkerder moeten zijn op wat zich in onze schaduw bevindt. Juist dan! Juist als je denkt dat je er wel bent, dat je ‘verlicht’ bent. Juist als er iets van zelfgenoegzaamheid in je begint te ontstaan. Het is immers juist die zelfoverschatting die de voedingsbodem is voor het meest onverkwikkelijke wat je achter je gelaten dacht te hebben. Het is de superieure geest die zichzelf daar boven overschat die het inferieure beest daar onder tot een monster laat worden.

Die wakkerheid is ook zo belangrijk omdat de mensen om je heen altijd weer de neiging hebben jou op een voetstuk te zetten en te gaan adoreren daar waar jij tot wijsheid komt of iets bijzonders presteert Voordat je het weet geloof je het zelf, geloof je werkelijk dat je bijzonder bent, het waard bent om privileges te hebben en je niet meer te hoeven verantwoorden. Het is de les om de boodschap en de boodschapper steeds weer uit elkaar te houden, daar realistisch in zijn. Als boodschapper je steeds maar weer bewust te blijven dat jij altijd ook tot jezelf spreekt en jij zelf je belangrijkste leerling bent. En als ontvanger de boodschapper te blijven zien in al zijn menselijkheid en onafheid en te weigeren je kritische geest aan adoratie en bewondering op te offeren. Een belangrijke les voor iedere leider en iedere volger!