Traditioneel gezien dragen wij het beeld met ons mee van een leider als iemand die vooropgaat, al is het maar een neuslengte op de mensen die hem volgen. Voorop in de richting die gevolgd wordt, voorop in visie en in proces. Iemand die jou tot voorbeeld is, die dichter bij het weten staat en verder kan kijken. Ofschoon we allemaal de vervormingen hiervan kennen, van machtsmisbruik tot onderdrukking, hebben we in de afgelopen crisisperiode ook gezien hoe fijn het is als er leiders zijn die er niet voor terugdeinzen voorop te gaan. Er is echter een tweede beweging die net zo’n waarde heeft: er zorg voor te dragen dat er vooropgegaan wordt, ruimte maken voor het leiderschap van anderen. Een beweging, meer feminien van aard, die meer van deze tijd lijkt te zijn.
De kracht van zelfsturing
Wat is er immers mooier om anderen tot schittering te brengen? Hoeveel meer vervullend om deel uit te maken van een geheel waarin jouw uniciteit er werkelijk toe doet? Hoeveel krachtiger ook een geheel waarin iedereen zijn persoonlijke leiderschap kan inzetten: dan weer de een, dan weer de ander die vooropgaat, als het wiel van een watermolen of de loop van een estafetteploeg? Zeker, heel erg mooi, maar ook deze beweging moeten we niet te veel romantiseren. Ze kan tot chaos leiden, een gebrek aan richting en sluimerende onderlinge strijd om de macht, een niemandsland waarin iedereen verdwaalt en in zijn eigen bubbel terecht komt. Een werkelijkheid die we maar wat vaak tegenkomen in teams die zelfsturend ge(re)organiseerd zijn.
Dienend leiderschap
Natuurlijk schuilt het geheim er in dat beide bewegingen tegelijkertijd nodig zijn, dat ze gecombineerd worden en tot synergie leiden. Het is het geheim van Koning Arthur en zijn Ronde Tafel. Het geheim van wat wij dienend leiderschap noemen. Dienend, niet zozeer aan elkaar, ja ook, maar vooral aan datgene wat het persoonlijke overstijgt. Aan de bezieling van de organisatie, de drijvende essentie achter de vormen die zich door iedereen wenst uit te drukken, de Heilige Graal van de organisatie.
Collectieve wijsheid
De eerste vraag die een dienend leider stelt is niet: wie neemt er waar de leiding over, maar: wat is het meest dienstbaar op dit moment, wat is de bedoeling van dit moment? En wat volgt daaruit? Wat zouden wij, wat zou jij dan moeten doen? Niet de macht staat voorop, maar de inhoud. Een goede koning Arthur zorgt er bovenal voor dat deze vraag steeds weer gesteld wordt en het gesprek daar doorgaand met iedereen over gevoerd wordt. Vanuit het besef dat het midden leeg is en hij het ook niet weet, zoals onze premier de gehele crisis steeds maar weer benadrukte: “wij weten het ook niet, denk alsjeblieft mee, en neem dus je eigen verantwoordelijkheid”.
De geest rond laten gaan
Een dienend leider loopt voorop niet zozeer in het weten en het uitzenden van zijn waarheid, maar juist in het niet-weten, het zoeken in gezamenlijkheid, het zorg dragen dat alle beschikbare vensters geopend worden. Opdat er zoveel mogelijk licht binnen kan komen, een licht dat zo veelkleurig is dat het hele spectrum aan mogelijkheden in beeld komt. Waar besluiten uit voortkomen waarin iedereen zich kan herkennen, en niemand kan achterhalen op wiens conto de wijsheid van die besluiten kan worden toegeschreven, die dus voorkomen uit de collectieve wijsheid van het geheel, uit de geest die rond is gegaan.
Zelfkennis
Leiderschap in deze meest creatieve, synergetische context vraagt een groot bewustzijn en een stevige worteling in de eigen persoon. Je moet jezelf werkelijk willen kennen, in je grootsheid en in je kleinheid, in hoe je dienstbaar kunt zijn en in hoe je er met je persoonlijkheid tussen kunt komen en jezelf en anderen kunt ondermijnen. Het vraagt je jouw juiste maat te zoeken en te vinden tussen almacht en onmacht, tussen hoogmoed en lafheid, tussen jezelf volgen en de ander toelaten. Een zoektocht die je alleen hebt te gaan, maar waarin op gezette tijden ook anderen die jou tot spiegel kunnen zijn je tot grote hulp kunnen zijn. Anderen, in jouw directe omgeving, de mensen met wie je werkt, maar ook anderen die van buiten komen, ongekleurd door belangen en eerdere ervaringen.
hanswopereis 